Канадскиот астронаут Дејвид Сен-Жак не е единствениот кој се вратил во модулот по неговата вселенска прошетка со нешто интересно на својата опрема: „мирисот на вселената“. Астронаутите го опишаа како мешавина од изгорено месо, барут и стопена пластика. Некои тврдат дека потсетува на заварување метал, други на озон по бура. Но, како точно мириса и зошто?

За Марина Барсенила, научник и астробиолог од Универзитетот Вестминстер во Лондон, прашањето „како мириса универзумот?“ тоа стана лична опсесија. Денес, таа ги реконструира мирисите на планетите и ѕвездените системи во лабораторија, а нејзините формули се дел од новата изложба во Природонаучниот музеј во Лондон.

Мирисот на планетите

На пример, Јупитер, најголемата планета во Сончевиот систем, мириса на „отровен марципан“, вели Барсенила. Неговиот горен слој се состои од кристали на амонијак кои личат на мачкина урина. Подлабоките слоеви содржат амониум сулфид – комбинација од амонијак и сулфур што мириса на расипани јајца.

Исто така, постојат органски молекули со мирис на масло, па дури и лук. Сите заедно? „Како миризлива бомба од пеколот“, вели Барсенила. Од друга страна, месечината на Сатурн, Титан, веројатно мириса на бадеми, бензин и скапана риба, додека гасниот џин HD 189733 b, оддалечен 64 светлосни години, се вели дека мириса на скапани јајца. Хелен Шарман, првата британска астронаутка, се присети на својот престој на советското вселенско летало „Мир“ во 1991 година.

„Во микрогравитација, мирисите речиси и не се шират. За да почувствувате мирис, буквално мораше да го пикнете носот во кесата со храна“, рекла таа.

Сепак, по вселенската прошетка, едно нешто беше неизбежно – мирисот на метал. Објаснување? Можна причина е атомскиот кислород што се лепи за вселенските одела и алатките. Кога ќе се вратат во внатрешноста и ќе дојдат во контакт со молекуларен кислород, се формира озон – соединение познато по остриот мирис што го чувствуваме по бура придружена со грмотевици.

Молекули што лебдат низ вселената

Во меѓуѕвездениот простор лебдат молекули создадени од експлозиите на умирачките ѕвезди, како што се полицикличните ароматични јаглеводороди (PAHs), кои ги наоѓаме и во чадот создаден со согорување на Земјата. Овие соединенија можат да мирисаат на гориво, битумен, па дури и на изгорена храна. Нивното присуство не е само прашање на мирисни искуства – тие се и основа за формирање на нови планети и комети.

Во срцето на Млечниот Пат, во гасниот облак Стрелец Б2, научниците откриле молекули како што се етанол, метанол, ацетон и етилен гликол – сите оние што ги користиме на Земјата како антифриз или индустриски хемикалии. Иако популарното тврдење дека центарот на нашата галаксија мириса на малини не е сосема точно, вистината е дека таму се наоѓа етил формат – соединение поврзано со вкусот, но и со мирисот на разни овошја и лакови за нокти.

Еден од највозбудливите моменти се случи кога, во 2023 година, вселенскиот телескоп „Џејмс Веб“ (JWST) на НАСА ја детектира молекулата диметил сулфид (DMS) во атмосферата на егзопланетата K2-18b, оддалечена 120 светлосни години – истата молекула што доаѓа од океаните на Земјата и се произведува од фитопланктон. Доколку се потврди дека потекнува од биолошки извор, тоа би бил еден од најсилните докази за постоење на вонземски живот.

„Ова е само почеток. Ако K2-18b има океан, а DMS доаѓа од него, тогаш таму може да има некаков вид морски живот“, рече астрофизичарот Субхаџит Саркар од Универзитетот во Кардиф.

Сепак, по сите космички мириси, останува најпосебниот – земскиот. Кога Хелен Шарман се врати од вселената во 1991 година, капсулата слета на степската вегетација во Казахстан.