Сите сме го доживеале тоа – среде разговор, сакате да кажете збор, име или наслов и… ништо. Знаете дека знаете – речиси можете да го почувствувате зборот – но тој едноставно не доаѓа. Овој феномен, познат како зборот е „на врвот на јазикот“, е истовремено фасцинантен и фрустрирачки.
Но, што точно се случува во мозокот во овие моменти? Научниците го истражуваа ова прашање, откривајќи многу интригантни процеси, напиша Фредерик Бернар, професор по невропсихологија на Универзитетот во Стразбур за „Конврзејшн“ (The Conversation).
„Кога зборот е „на врвот на јазикот“, повеќе делови од мозокот почнуваат да дејствуваат, работејќи на лоцирање на терминот што недостасува. Замислете група луѓе кои молскавично ја пребаруваат библиотеката за одредена книга. Слично на тоа, мозокот мобилизира одредени области за да помогне во ова пребарување. Три региони, особено, играат клучни улоги: предниот сингуларен кортекс, префронталниот кортекс и изолираниот кортекс“, напишал тој, додавајќи:
„Предниот сингуларен кортекс и префронталниот кортекс се дел од мрежата одговорна за когнитивната контрола и извршуваат комплементарни улоги кога зборовите не се на дофат. Предниот сингуларен кортекс делува како надзорник, сигнализирајќи дека има конфликт: 'Го знам овој збор, но не можам да се сетам на него'. Во меѓувреме, префронталниот кортекс ги проценува и проверува информациите што се појавуваат за време на пребарувањето, осигурувајќи се дека она што е пронајдено се совпаѓа со она што го барате. Инсулата, подлабок и помалку видлив регион на мозокот, придонесува за фонолошко пронаоѓање – помага да се пристапи до звуците што ги сочинуваат зборовите. Користејќи алатки како што е функционална магнетна резонанца, истражувачите забележале како овие области на мозокот соработуваат во такви моменти. Овие региони како да соработуваат како колеги кои решаваат тежок проблем, ги здружуваат своите напори да го најдат зборот што недостасува.“
Интересно е што ова фрустрирачко искуство станува сè почесто како што старееме.
„Истражувањата покажуваат дека делови од мозокот вклучени во пронаоѓањето зборови – особено предниот сингуларен кортекс и инсулата – имаат тенденција да атрофираат со текот на времето. Ова значи дека тие губат дел од нивната ефикасност, како некогаш недопрена библиотека која станува неорганизирана, со погрешно поставени книги и лошо означени полици. Како резултат на тоа, наоѓањето на „книгата“ или, во овој случај, зборот, станува потешко. На пример, истражувањето покажа дека кај постарите возрасни лица, инсулата е помалку активна за време на обидите за наоѓање зборови. Оваа намалена активност ја нарушува способноста за составување на фонолошките елементи на зборовите, со што се почести моментите кога зборот е „на врвот на јазикот“. Колку повеќе инсулата е под влијание на стареењето, толку е потешко да се пронајдат зборови кои инаку се познати“, вели експертот.
Тој додава дека и покрај зголемената зачестеност со возраста, феноменот на зборови „на врвот на јазикот“ е сосема нормален.
„Сето ова ја покажува сложеноста на мозокот, дека дури и навидум едноставните задачи – како што е пронаоѓањето зборови – се потпираат на координирана акција на многу области на мозокот. Дополнително, постојат начини да се ублажат ефектите од стареењето при наоѓање изгубени зборови. Една стратегија вклучува градење на она што научниците го нарекуваат когнитивна резерва – заштитен фактор зајакнат со интелектуални, физички и социјални активности. Оваа резерва помага да се подобри здравјето на мозокот и да се ублажи когнитивното стареење, што го олеснува наоѓањето зборови дури и додека старееме“, објаснил Бернард.
Следниот пат кога некој збор ќе ви биде на врвот на јазикот, запомнете дека вашиот мозок работи напорно обидувајќи се да го пронајде.
„Делумни информации – како што се одредени звуци или поврзани зборови – може да се појават прво, што ќе ве охрабри да продолжите со пребарувањето. Ако зборот не ви падне на ум веднаш, направете пауза и обидете се повторно подоцна со чиста глава. Овие моменти се доказ за сложеноста и извонредната ефикасност на мозокот“, заклучил тој.
