Да беше во кое било време на Студената војна – од крајот на Втората светска војна 1945 до падот на Берлинскиот ѕид во 1989 – на чело на САД политичар како Доналд Трамп, можеби Студената војна и немаше да се случи. Или, барем, односите меѓу Вашингтон и Москва ќе беа далеку посрдечни отколку што беа во поголемиот дел од втората половина на 20 век.

Трамповата наклонетост кон автократите

Начинот на кој актуелниот американски претседател ја иницираше средбата со претседателот на Руската Федерација, Владимир Путин, во Анкорејџ во петокот, 15 август, потоа пречекот и третманот што му ги приреди, како и претворањето на рускиот лидер во вистинска ѕвезда на овој самит, потврдуваат дека тој преферира специфичен тип современи политичари. Тоа се лидери кои автократски управуваат со своите држави, исто така се позиционираат во меѓународните односи и доминантно се наклонети кон сила, а не кон соработка кога станува збор за какви било спорови.

Споредбата на ад хок средбата на Трамп со украинскиот претседател Володимир Зеленски во Белата куќа во февруари оваа година и неговата скорешна средба со Путин на Алјаска, јасно покажува кому и – на што американскиот претседател му дава приоритет во глобалните односи. Прашањето е само дали Трамп е подготвен да ги насочи тие односи, кои од 1975 година и Конференцијата за европска безбедност и соработка се темелеа на неповредливост на границите на суверените држави, кон она на што безрезервно тежнее Путин – анулирање и на суверенитетот и на границите секогаш кога помоќната држава ќе смета дека тоа е нејзин интерес.

Трамп му овозможи на Путин излез од изолација

Американскиот претседател пред, па и за време на самата средба, ја менуваше нејзината цел – од постигнување примирје во војната што трае веќе три и пол години до најави за нови средби со различни учесници и можност за потпишување целосен мировен договор. Единствениот постигнат резултат во Анкорејџ е токму оној на Путин: излез од политичката изолација на Западот.

Иако рускиот претседател има гости низ целиот свет, а негови клучни партнери се двете најнаселени држави – Кина и Индија – особено преку платформата „BRICS“, средбата со американскиот колега му го донесе посакуваниот повраток на Запад, кој Русија под негово водство постојано се обидува да го подели. И тоа честопати успешно, со помош на поединечни западни политичари и процеси.

Но, никој не е поважен од американскиот претседател. Со поканата до Путин во САД, Трамп де факто ја отапи острицата на Западот кон рускиот лидер, лично одговорен за започнување на војната во Украина во февруари 2022 – војна со стотици илјади жртви, милиони раселени и најголеми разурнувања на европска почва по 1945 година. Не смее да се заборави дека Меѓународниот кривичен суд во Хаг издаде налог за апсење на Путин за воени злосторства – депортација на украински деца во Русија, што се спроведува систематски од почетокот на војната.

Растечки апетити на Путин

На тоа, индиректно и внимателно, алудира и писмото на првата дама, Меланија Трамп, упатено до рускиот претседател, во кое се нагласува добросостојбата на децата и идните генерации. Дали ова писмо е дел од стратегија на американската администрација да предупреди на вистинската природа на војната во Украина или не – останува отворено. Она што е сигурно е дека по Алјаска задоволна може да биде само руската страна. Трамп и понатаму бара начин да се потврди како мировник, истакнувајќи дека „решил шест војни во последните шест месеци“.

Сепак, „војната на сите војни“ на 21 век продолжува да беснее во источна Европа. Путин, по средбата со Трамп, не само што не се согласи на примирје за стопирање на новите убиства, туку постави и нови територијални барања: за мир, Украина мора да отстапи делови од веќе одбранетата Доњецка област.

Трамп копнее по Нобелова награда

Клучното прашање е дали САД ќе ја поддржат Русија во нејзината максималистичка цел – трајно одземање на украински територии и претворање на Украина во несигурна држава без право на суверена одлука за приклучување кон меѓународни сојузи.

Дали Трамп гледа на мирот како на праведност или како на капитулација – тоа ќе го одреди исходот. Историјата нè потсетува на „мирот за нашето време“ што го објави британскиот премиер Невил Чемберлен во 1938 година, откако делови од суверена Чехословачка беа отстапени на Третиот Рајх. Колку траеше тој мир? Помалку од една година.

Не е тајна дека Трамп силно сака Нобелова награда за мир – за да му парира на својот претходник Барак Обама, кој ја доби уште во првата година од мандатот. Но, „чемберленовски“ мир не може да донесе трајно решение, туку само да ја легализира агресијата.

Путин ја руши европската безбедносна архитектура

Сепак, мора да се признае дека Трамп има право кога истакнува дека војната во Украина веројатно немаше да почне ако тој победеше на изборите во 2020 година. Најверојатно Путин, со кого очигледно има блиски односи, и не би го ставил во ситуација да мора да реагира.

Победата на демократот Џо Бајден во јануари 2021 и хаотичното повлекување на САД од Авганистан во август истата година, што претходно го преговараше Трамп, го охрабрија Путин да ја разгради европската безбедносна архитектура изградена во последните децении на Студената војна.

Од изјавата за распадот на СССР како „најголема геополитичка катастрофа на 20 век“, до непочитувањето на Будимпештанскиот меморандум од 1994, Путин постепено ја трансформира Русија во проект на „рускиот свет“ со големодржавни амбиции.

Од „СССР“ маици до реваншистички пораки

Ако во времето на Михаил Горбачов маиците со натпис „СССР“ беа дел од поп-културата и симбол на смирување меѓу двете суперсили, маицата со истиот натпис, што ја понесе рускиот министер за надворешни работи Сергеј Лавров во Анкорејџ, е реваншистичка порака – за обновување на влијанието на големата сила колку што тоа територијално е возможно.

Студената војна изгледа поправедна од сегашноста

Интервенциите на СССР во Чехословачка (1968) и Авганистан (1979) се темелеа на „доктрината за ограничен суверенитет“ на Леонид Брежњев. Таа барем гарантираше територијален интегритет. Во доктрината на Путин за „одземен суверенитет“ нема такви нијанси – териториите едноставно се присвојуваат со инвазија (Украина, Грузија, Молдавија) или се контролира суверенитетот на сателити (Белорусија).

Студената војна заврши со ширење на демократијата во поранешниот советски блок, а и самата Русија, во времето на Борис Јелцин, имаше демократски избори. Денес, Русија е лична диктатура – институциите се целосно подредени на Путин.

Зошто Трамп, како претседател на САД, делува во корист на апологет на советскиот режим и автократ кој дели лекции за демократија, ќе биде предмет на бројни анализи. Ако условите за мир во Украина се договорени на сметка на третата страна, во стилот на 1938 година, Студената војна може да изгледа како поправедно време од сегашноста.

Меѓу слоганите „Make America Great Again“ и „Make Russia Great Again“ се наоѓа само Беринговиот Проток.