Колку би сакала сите луѓе на светот да можат да патуваат и да го запознаат вистинскиот збор на гостопримството, чувството на дом далеку од дома, љубовта кон луѓето што ги гледаш за прв пат, топлината и насмевките на странците – како тогаш таквите реченици никогаш и немале смисла. Но, секое мое патување е барем мал доказ дека насекаде можете да запознаете прекрасни луѓе, дека луѓето ќе ве опсипуваат со љубов и добрина, ако и вие сте отворени и љубезни кон нив и дека ништо грдо нема да ви се случи со добри луѓе.

Гвинеја-Бисао ме шармираше многу повеќе од очекуваното со гостопримството, топлите луѓе, слаткото овошје и дивите карневалски бои. Неколку недели пред карневалот, некаде на интернет видов фотографија од карневалот во Бисау, и кога малку прогуглав, наидов на тврдење дека е како африканскиот Рио. Иако знаев дека ништо не може да се спореди со Рио, доволно беше да одлучам да ја посетам една од најсиромашните земји во светот. По многу мејлови и конечно добивање виза во Рабат, главниот град на Мароко, бев подготвена. Но, кого и да прашав, никој не слушнал за овој карневал, а и тешко ми беше да ја најдам статијата која го споредуваше со Рио, па веќе не бев сигурна дали карневалот воопшто постои или не. И јас лично не познавав никој што ја посетил оваа мала западноафриканска земја. Но, јас тргнав.

Просечна плата 100 евра

Гвинеја Бисао е земја во која 65 отсто од луѓето живеат во сиромаштија, а просечната плата изнесува 100 евра, иако всушност е многу помала. Повеќето од луѓето со кои разговарав имаат плата од околу 40 евра. Бидејќи скоро и да нема белци, сите викаат „branco“ по тебе и се надеваат дека ќе ти продадат нешто или ако се деца, ќе добијат нешто од тебе. Веднаш по слетувањето, имав среќа да го запознаам Абдул, човек кој работи во многу земји од регионот – од Кабо Верде, Сенегал, Гамбија до Гвинеја Бисау. Иако го видов само уште еднаш и тоа на кратко, тој беше мојот добар дух кој имаше подготвено решение за секое мое прашање. Следниот ден ми се јави и ми рече дека мора да ме запознае со еден негов пријател кој ќе ми го покаже Бисау, главниот град на оваа мала земја со само 2 милиони жители.

Така тоа попладне ја запознав Тинаја, млада новинарка, пејачка и ТикТок ѕвезда, која постојано ја запираа на улица за време на карневалот и бараа да се фотографираат со неа. Нејзината енергија и верба во подобра иднина беа многу инспиративни – како здив на заборавен ветер среде летните горештини. Веќе првиот ден, таа и нејзиниот братучед Јуниор ме изненадија со подарок – нивната традиционална карневалска облека. Ден потоа ме одведоа во една од културните групи кои учествуваа на парадата, каде ме облекоа од глава до пети. Школки преку градите, необични влечки и фустани од слама.

Карневал за паметење

За време на карневалот целата главна улица е затворена, околу 7 километри полна со луѓе кои танцуваат, скокаат, играат и пеат – шарени, подмачкани, буквално полуголи и многу, многу среќни. Главната улица, како и неколку споредни улици, асфалтирани беа пред само две години, додека остатокот од градот е покриен со црвена земја, што значи дека облеката ви е валкана веќе пет минути откако ќе излезете од дома, а водата од секој туш на враќање од градот е црвена.

Шетав многу на овие црвени улици, но зедов и такси, кои ги плаќате околу 30 центи, а времето на чекање е околу една минута. Поминав едно попладне седејќи покрај прашливиот црвен пат со четири жени од семејството на човекот во чија куќа спиев. Пиевме пиво, разговаравме мешајќи шпански, италијански и португалски, а како некој ќе поминеше, тие го застануваа да направат шопинг – тој ден купуваа долна облека и беа пресмешни и гласни.

Ги оставив кога Тинаја ме собра да одиме на долга прошетка до местото на карневалската парада, што значи пешачење од 7 километри. На овие долги прошетки, кога таксито е забрането до 10 навечер, често ожеднувате, па лесно можете да направите пауза за тропска каипириња, нивниот главен коктел. Се подготвува на улица, на мали импровизирани штандови, а братучетката на Тинаја, Вити, ја правела најдобрата во цел град. Мислам дека тајната беше во нејзиниот сладок сос од хибискус, од кој децата овде често пијат сок од мали пластични кеси со баобаб. Каипирињата на Вити беа уште подобри од оние во луксузниот хотел, каде што девојките ме одведоа едно попладне – мислам дека ним навистина им се допаѓаат места кои некако им се недостижни, а од кои често бегам. Но, јас се согласив поради нив, бидејќи најмалку што можев да направам е да им ги платам пијачките, ручеците и вечерите.

Во хотелот отидовме уште еднаш, кога таа ме запозна со нејзиното момче. Јадевме, се разбира, пица. Мене ми беше смешно како пицата ѝ е омилена храна, затоа исто така е и на моите најдобри пријателки дома. Мора да привлекувам пица манијаци. Еднаш ѝ ветив дека ќе ѝ покажам навистина добра пица кога ќе дојде во Европа, бидејќи овие пици беа прелоши. Многу повеќе ми се допаѓаше да јадам по малите тезги со печено пилешко и свинско месо, сендвичи во пепсипала, печена риба и ориз со месо во сос од кикиритки, или како што го нарекуваат – Caldo de Mancarra – што Тинаја ми ги направи за ручек еден ден.

Сладок грев

Мојот сладок грев беше чакерот, кој секако, исто така доаѓа во мала најлонска кеса. Тоа е десерт од млеко или кускус од јогурт и просо, со додаток на ванила и морско оревче, ако добро разбрав сè. Секој ден од карневалот беше можност да се запознаат нови јадења, луѓе и обичаи. Карневалот трае четири дена и секој ден е подобар од претходниот – луѓето не губат енергија, секогаш и секаде подготвени да танцуваат.

Иако уживав во звуците на карневалот, шарените бои и лудата енергија, одлучив да го прескокнам последниот ден и да одам на Бубаке, еден од островите Бијагос, најубавиот дел на оваа земја. На островот можете да одите со брод само во петок, а да се вратите во недела, но бидејќи во авионот сретнав двајца Французи кои патуваа со уште тројца пријатели, им се придружив и го споделив возењето со глисер до островот во средината на неделата. Бев пресреќна бидејќи тие пет дена на островот беа совршен мал хаос и мир.

Првите два дена сè уште траеше карневалот, бидејќи сите овие луѓе кои отидоа на парадата во Бисау сега имаа мали паради на островот, така што карневалот и веселбите никогаш не завршуваат. Првиот ден на островот застанав на сред пат бидејќи куче се обиде да нападне уште две кучиња кои беа токму во моментот на сексуален однос, па не можеа да се разделат. Томас, Белгиец кој веќе шест години доаѓа на овој мал остров, не знаеше што да прави, па го бркавме третото куче, а двајцата ги оставивме природно да се опуштат и да се разделат.

Стаорец како деликатес

Томас ме покани на пиво на неговата тераса со поглед на морето. Мене ми беше сосема необично, но потоа во неговиот двор почнаа да доаѓаат деца за да земат бисквити и сок. Во еден момент, едно момче со црна торба дошло да го праша Томас дали сака да го купи тоа што има внатре. Томас рече „не“, но сепак момчето ми понуди и мене. Бидејќи не го разбирав јазикот, тој само извади мртов шумски стаорец од торбата, што го јадат овде на островот. Неколку дена подоцна ме поканија да одам на лов на мајмуни, но едноставно не можев ни да замислам да ги гледам како убиваат мајмун, па сепак ја одбив поканата. Наскоро, на терасата пристигна и Антон, Швеѓанец, кој е таму со својот татко Улуф, многу интересен 83-годишник, кој работел овде пред немирите и граѓанската војна во 1998 година. Сега доаѓа со својот син и живее живот на авантурист, а сепак е тука каде што се чувствува како дома, каде што луѓето неизмерно го ценат и сакаат да разговараат со него. Улуф вели дека во Европа кога ќе старееш луѓето повеќе не ти обрнуваат внимание, додека овде ситуацијата е сосема поинаква.

Секако помага и тоа што сите тие зборуваат креолски, официјалниот јазик на Гвинеја-Бисао, додека само околу 30% од луѓето зборуваат португалски, обично како втор јазик. Со оглед на тоа што само 12% од децата на возраст од 7 до 14 години знаат добро да читаат и дека само 7% ги знаат основите на математиката, не е ни чудо што повеќето зборуваат само еден јазик. Математичкото незнаење е многу видливо во секојдневниот живот – ако земете повеќе од една работа, постои голема веројатност дека нема да знаат како да пресметаат без мобилен телефон, дури и ако се работи за едноставни пресметки.

Во Бубаке познавањето на јазикот е малку поинаку бидејќи покрај туристи има и некои постојани европски жители. Западноафриканските земји, колку што забележав, најмногу ги посетуваат постари луѓе, особено Французите. Освен веќе споменатите Европејци, тука се и Џани, Италијанец кој овде е во брак 14 години, Анџело кој е роден овде, но поголемиот дел од животот го поминал во Италија, неговата девојка Дијана, и Сара, Шпанка која веќе една година живее на островот. Сите тие се благодарни што некои од помладите сè уште зборуваат англиски, шпански или италијански.

Кунса, кој одлично зборува италијански, е еден од тие помлади луѓе. Отидов на риболов со него и Антон еден ден. Фативме баракуда, а потоа чамецот застана на устието на реката за да фати ситна риба како би продолжиле да ловиме туна. Јас фатив три риби, додека тие двајца не фатија ниту една, што беше главна приказна во селото следните два дена.

Најубави плажи

Пред да се вратиме, застанавме на плажите уште два пати, секоја поубава од претходната, полна со слатки индиски ореви. Гладни и жедни, пијани од силното сонце, ова овошје беше вистински рај и закрепнување. На враќање ја однесовме рибата кај Улуф и подготвивме вкусна вечера. Јадев риба секој ден, како да нема ништо друго. Рибата и оризот ми станаа омилено јадење. Многу ми се допадна начинот на кој тие ја печат рибата – ја маринираат околу 30 минути во сос од масло, лимон, сол, бибер и кромид, понекогаш со куркума и нешто друго што не го препознав. Потоа ја фрлаат на оган и сите вкусови се спојуваат со рибата – сè уште можам да го ја вкусам таа убавина.

Во селото најмногу си играв со децата, им купував лижавчиња и сокови или одев кај Ангела на каипириња. Но, најдраго ми беше да одам во механичката работилница на Тирн и да се восхитувам како тој и неговиот 10-годишен брат ги поправаат моторите и „мотокарите“ (мотоцикли со приколка) речиси од ништо. На денот на жената, Сара и јас отидовме на плажата Брус, најубавата плажа на островот, целосно бел песок кој се протегаше по речиси целата јужна страна на островот.

На патот кон плажата нè застана еден познаник на Сара, па во приколката „пикнавме“ уште три жени, две девојчиња и едно мало бебе – момче за кое се пошегувавме дека треба да го исфрлиме бидејќи тој беше единствениот маж со нас жените на Денот на жената. На сред пат до плажата нè запре полицијата, која всушност само сака да им дадете пари. Бидејќи ние двајца го плативме мотокарото, Сара им рече тие да платат, но тие немаа или не сакаа да платат. Тогаш Сара ѝ понудила на полицајката тампон, таа вели дека тампоните се скапи и тоа е како да даваш пари. Полицајката одби, се насмеа, го спушти јажето и бидејќи сите бевме жени на Денот на жената, нè пушти да поминеме.

Цел ден го поминавме со нашата нова екипа. Зара и Нема не се одвојуваа од мене. Јас сум како риба во море – со оглед на тоа што пораснав во Сплит и летував на Хвар, не е чудно што морето отсекогаш ми беше пријател. Но, многу малку луѓе знаат да пливаат овде – всушност, никогаш не сум видела некој да плива на таа огромна плажа, иако знам дека Марио и Хоакин знаат да пливаат, момците кои подоцна нè собраа за враќање. Мислам дека тие се само исклучок што го потврдува правилото.

Жените од островот, пак, и покрај сите изневерувања, сепак остануваат со мажот и тоа воопшто не ги засега. Генерално, повеќето од нив имаат деца со неколку различни партнери, што објаснува зошто Гвинеја-Бисао е на 13-то место во светот според вкупната стапка на плодност. Децата ги добиваат многу млади, но, за жал, имаат и една од највисоките стапки на смртност на доенчиња и мајки. Но, и покрај сè, никогаш нема да ја заборавам леснотијата со која овие две од Бисау изговорија дека веднаш би оставиле човек ако не им е добар, бидејќи „никогаш нема да патат за никого“, додека лудата јас, стотици пати ги оставам да ми го скршат срцето.

Кога се вративме дома, беа доста пијани, но без осуда – на крајот на краиштата, и тие дојдоа на празниците. Пееја, беа смешни и слатки, но Зара и Нема спиеја едната меѓу моите нозе, а другата во мојот скут. И некако не можев а да не помислам како отсекогаш се чувствував најбезбедно и најсакано токму во тие прегратки, враќајќи се од целодневните патувања со родителите, додека овие мали девојчиња некако беа препуштени сами на себе.

Во петок целата екипа се собира пред пристигнувањето на бродот, бидејќи тоа е главниот настан на островот, па и јас се препуштив на тој хаос, ручајќи со поглед на мноштвото луѓе кои излегуваа од бродот. Седнав до Улуф и ги слушав неговите приказни. Тогаш сфатив колку анимисти има во оваа земја. Неодамна бил во куќата на еден стар пријател кој починал и разговарал со него додека целото семејство присуствувало, бидејќи тие мртвите ги закопуваат во нивните дневни соби. Ова ми беше особено интересно, иако знаев дека Гвинеја-Бисао е земја на многу религии, не знаев дека дури 30% од населението се анимисти.

Најдобрите индиски ореви во светот

Во неделата сите повторно се собраа на островскиот фестивал, овој пат за поаѓање на бродот, но и јас заминував со тој брод. Единственото нешто што можев да направам е да ги купам најдобрите индиски ореви на светот што ги имам за патувањето. Гвинеја-Бисао, иако е толку мала, е една од петте земји со најголем извоз на ова овошје. Уште поизненадувачки е фактот што дури 95% од извозот се сведува на овој производ, иако земјата е богата со неискористени наоѓалишта на минерали и нафта во морето. Дури 85% од населението зависи од производството на индиски ореви, што е многу нестабилно и го изложува најголемиот дел од земјата на недостиг на храна доколку цената на производот нагло падне, што се случило неколку години по пандемијата на коронавирус.

На бродот ги поделив оревите со Нема, која четири и пол часа не се одвојуваше од мене. Прво прошетавме на бродот, пиевме сок и пиво со Леј, човекот задолжен за националните паркови на овие прекрасни острови – делови што овој пат не успеав да ги видам, но се надевам следниот пат, бидејќи таму живеат единствените нилски коњи што одат на море, а желките ги несат јајцата на еден остров, иако не беше сезона.

На бродот јадевме сендвич и пиевме сок од манго, а потоа ѝ направив нараквица во боите што таа ги одбра. Завршивме така што повторно заспа врз мене откако ја гледавме „Гру и малата сирена 3“ на мојот мобилен телефон. Иако беше тешко да се каже збогум, мојот начин на живот веќе ме навикна на збогум. Откако се збогував со Нема, со нетрпение очекував да поминам уште малку време со Тинаја и Јуниор. Тој ден за прв пат го запознав и нејзиниот дечко, кој студира, исто како неа, што е навистина реткост, но работи и како професор во средно, иако има само 22 години. Со оглед на ужасните услови на образование, тоа всушност има смисла.

Мојот последен ден го поминав средувајќи ја визата за Гамбија. Бидејќи не можев да ги платам парите директно во амбасадата, ме испратија во банка. Во првата, помала банка, по 40 минути чекање, системот падна, па отидов до главната канцеларија каде што зедов број, испив кафе и се вратив по еден час – поминаа само четири броја. Но, и таму најдов добри луѓе, па со часови разговарав. Сè на сè, вклучително и бавната службеничка во амбасадата и морајќи да се сликам, потрошив пет и пол часа само за визата.

Последното попладне го поминав со Тинаја и Јуниор, а кралицата дури дојде да ме испрати во 9 часот наутро пред нејзиниот испит по англиски јазик, за да се увери дека го најдов вистинскиот миниван што ќе ме вози следните четири часа и 150 километри до Зигуинчор, Сенегал.

Автор: Антеа Чурин, Пун Куфер