Новинарите на „BBC News“ го поминале денот на британскиот кралски истражувачки брод „Discovery“, кој бара одговори. Само неколку недели претходно, речиси половина од 11.000 жители на Санторини го напуштија островот во страв откако серија земјотреси го парализираа секојдневниот живот.

Тоа беше остар потсетник дека под бајковитото село, рестораните со гиро, базените и лозјата на плодната вулканска почва, се судираат две тектонски плочи.

„Ерупциите на подморските вулкани можат да бидат навистина големи и крајно разорни“

Истражувањето го води професорката Изабел Јо, експертка за подморските вулкани од висок ризик од Националниот центар за океанографија на ОК. Околу две третини од вулканите во светот се под вода, но тие тешко се следат.

„Како да вреди ’далеку од очи, далеку од умот‘ во споредба со познатите Вулкани како Везув“, вели Јо додека двајца инженери со помош на витла го спуштаат подводниот робот со големина на автомобил во морето.

Ова истражување, кое започнало веднаш по земјотресот, ќе им помогне на научниците да разберат какви сеизмички нарушувања може да укажуваат на непосредна близина на вулканска ерупција.

Последната ерупција на Санторини се случила во 1950 година, но дури во 2012 година започнал „периодот на немири“, вели Изабел. Магмата се влеала во коморите на вулканот и островите „набабреле“.

„Ерупциите на подморските вулкани можат да бидат навистина огромни и крајно деструктивни“, предупредува таа. „Се навикнуваме на помали ерупции и се убедуваме себеси дека сè е под контрола. Очекуваме и следната да биде слична, но не мора да биде“.

„Знаеме повеќе за површината на неколку планети, отколку за ова океанско дно“

Потсетува на ерупцијата на Хунг Тунг во Пацификот во 2022 година, која ја предизвикала најголемата подводна експлозија досега забележана и создала цунами во Атлантикот со ударни бранови почувствувани дури и во Обединетото Кралство. Некои острови во Тонга, во близина на вулканот, биле толку уништени што нивните жители никогаш не се вратиле.

Под палубата на бродот, 300 метри подолу, се наоѓаат хидротермални извори – пукнатини од кои излегува топла вода и го претвора морското дно во светло портокалов свет на испакнати карпи и гасни облаци.

„Знаеме повеќе за површината на некои планети отколку што знаеме за ова океанско дно“, вели Изабел.

Роботот се спушта до морското дно за да собере течности, гасови и да откине парчиња карпи. Тие хидротермални извори обично се наоѓаат во близина на вулкани и се формираат кога водата продира длабоко во Земјината кора, се загрева и се враќа на површината. Токму тие се причината поради која Јо е на бродот со уште 22 други научници од целиот свет на експедиција која трае месец дена.

Засега никој не е сигурен дали мешањето на морската вода и магмата ја прави ерупцијата поексплозивна или не. „Се обидуваме да го мапираме хидротермалниот систем“, вели Јо. Не е како цртање карта. „Мораме да погледнеме внатре во Земјата“, вели таа.

„Discovery“ ја истражува калдерата на Санторини и плови кон Колумбо, вториот голем вулкан во областа, кој се наоѓа на околу 7 километри североисточно од островот. Ниту еден вулкан не се очекува веднаш да еруптира, туку тоа е само прашање на време.

„Експедицијата ќе создаде бази на податоци и мапи за геолошки опасности за грчката агенција за цивилна заштита“, вели професорката Параскеви Номику, член на владиниот кризен тим кој секојдневно се состанувал за време на земјотресната криза. Таа е родена во Санторини и пораснала слушајќи ги приказните на нејзиниот дедо за земјотреси и ерупции. Токму овој вулкан ја инспирирал да стане геолог.

„Ова истражување е исклучително важно бидејќи на локалното население ќе му обезбеди податоци за тоа колку се активни вулканите и ќе ги означи зоните до кои ќе биде забранет пристап за време на ерупцијата“, вели Номику. Ќе покаже и кои делови од морското дно околу Санторини се најопасни, додава таа. Ваквите експедиции се исклучително скапи, па Јо спроведува експерименти дење и ноќе. Научниците работат во смени од 12 часа.

„Геолошка средина која е сосема поинаква од повеќето други“

Џон Џејмисон, професор на Меморијалниот универзитет во Њуфаундленд, Канада, покажува примероци од вулкански карпи земени од изворот. „Не допирајте ја оваа“, предупредува тој. „Полна е со арсен“. Посочувајќи на друга карпа, која изгледа како црно-портокалова пемза, посипана со златна прашина, тој вели: „Ова е вистинска енигма, не знаеме точно од што е направена“.

Овие карпи ја откриваат историјата на течности, температури и материјали во внатрешноста на вулканот. „Тоа е геолошка средина која е сосема различна од повеќето други, фасцинантна е“, вели Џејмисон.

Центарот на мисијата е сместен во темен контејнер на палубата, каде четири лица гледаат во екраните на ѕидот. Двајца инженери управуваат со подводен робот користејќи џојстик. Јо и Номику разменуваат теории за составот на течноста која штотуку ја пронашол роботот.

Тие забележале и многу слаби земјотреси околу вулканот, кои предизвикуваат движење на течност низ карпите и нивно пукање. Јо пушта звучна снимка од тие микрофрактури – звучи како некој да го засилува и намалува басот во ноќен клуб.

Тие откриваат и како течноста се движи низ карпите, така што испраќаат електромагнетно поле во земјата. Така, се создава тродимензионална мапа која покажува како хидротермалниот систем е поврзан со магматска комора на вулканот, местото каде настанува ерупцијата. „Ние не го правиме ова за научниците, туку за луѓето. Тука сме да им помогнеме да се чувствуваат побезбедни“, порачува Номику.

Неодамнешната криза со земјотресите во Санторини уште еднаш покажа колку жителите на островот се изложени на сеизмички закани и колку се зависни од туризмот. На копно, фотографката Ева Рендл е на нејзината омилена локација за снимање венчавки. Кога започнала серијата земјотреси во февруари, таа го напуштила островот со нејзината ќерка.

„Стануваше сè пострашно како што потресите стануваа посилни“, изјавила таа за Би-би-си. Се врати, но работата одела послабо. „Луѓето ги откажаа своите резервации. Нормално, почнувам да работам веќе во април, но оваа година мојата прва свадба е дури во мај“, вели Ева.

На главниот плоштад во луксузната Оја во Санторини, британско-канадската туристка Џенет вели дека шест од десет членови на нејзината група го откажале одморот. Верува дека попрецизни научни информации за ризикот од земјотреси и ерупции би им помогнале на другите да се чувствуваат побезбедно кога донесуваат одлуки за патување.

„Добивам предупредувања од „Google“, ги следам известувањата од научниците и тоа навистина ми помага да се чувствувам безбедно“, заклучила таа.