Документарниот серијал The Death of Yugoslavia („Смртта на Југославија“)повеќе од четврт век подоцна останува едно од најсилните сведоштва за распадот на државата која долго време се сметала за модел на мултиетнички соживот.
Премиерно прикажан во 1996 година на „BBC“, во време кога балканските војни сè уште траеле, серијалот во шест епизоди ја открива политичката драма, воената суровост и човечката трагедија зад крајот на една заедничка држава.
Она што го издвојува документарецот е директниот пристап до сите главни актери на југословенскиот распад. Во него зборуваат клучни фигури како Слободан Милошевиќ, Фрањо Туѓман, Алија Изетбеговиќ, Милан Кучан, Киро Глигоров, Анте Марковиќ и меѓународни посредници како лорд Керингтон. Нивните сведоштва, снимени веднаш по настаните, без историска дистанца, го прават серијалот исклучително автентичен извор, користен подоцна и во процесите на Хашкиот трибунал. Многумина од нив отворено ги оправдуваат своите постапки, што му дава на делото не само историска туку и длабока психолошка димензија.
Секој дел од серијалот носи едно поглавје од хронологијата на распадот: од смртта на Тито до потпишувањето на Дејтонскиот мировен договор. Првата епизода, „Power of the People“, ја опишува експлозијата на национализмот во Србија и подемот на Милошевиќ; втората, „The Road to War“, ги следи пукнатините меѓу републиките и првите судири; третата, „Wars of Independence“, го открива ужасот на војната во Хрватска; четвртата, „The Gates of Hell“, ја покажува трагедијата во Босна; петтата, „Safe Areas“, го документира колапсот на „заштитените зони“; а последната, „Pax Americana“, ја затвора приказната со американската дипломатска интервенција што донела мир.
Архивските снимки, политичките собири, воените репортажи и интервјуата се споени во студена, аналитичка нарација без пропагандна боја. Таа дистанца само ја засилува емоцијата. Особено се истакнуваат моментите кога поранешните лидери се обвинуваат меѓусебно, создавајќи портрет на еден систем кој се распаѓа однатре.
Реакциите при емитувањето беа бурни – во Србија документарецот беше обвинет за антисрпска пристрасност, во Хрватска за наклонетост кон Белград, а во Босна за неутралност кон агресијата. Но со време, научниците и новинарите постигнаа согласност дека токму „Смртта на Југославија“ е најобјективниот документ за тој период, искрен затоа што ги остава зборовите на одговорните да зборуваат сами за себе.
Режисерот и продуцент Пол Мичел подоцна открил дека снимањето било опасна и емотивно тешка авантура. Поминал повеќе од година и пол на фронтот, ризикувајќи живот за да сними вистински сцени од опколеното Сараево. Неговото сведоштво ја враќа човечката димензија на проектот, тој не снимал само историја, туку и луѓето во нејзиниот виор.
Денес
