Минатата недела бевме сведоци на катастрофалните поплави кои ги погодија Грција, Бугарија и Турција.
Според последните податоци, само во Грција загинале најмалку 15 лица кога поројните поплави, кои се последица на многу интензивни врнежи од дожд, однеле мостови и поплавиле улици, куќи и јавни згради, пишуваат „Клима101“.
Истовремено, топлотен бран ги зафати земјите од централна и западна Европа: Велика Британија, Франција, делови од Шпанија … Париз штотуку излегува од топлотен бран со температури над 35°C, а многу мерни станици во централните делови на Франција забележале рекордни температури во септември, некои и до 39°C.
Овие две појави се всушност поврзани – и двата се резултат на специфичен метеоролошки феномен, наречен омега блокирање. Како се појавува тој и дали ги објаснува размерите на катастрофите кои го погодија источниот Медитеран?
Во овие региони, циклоните и антициклоните секогаш се движат во насока од запад кон исток. Проблемот настанува кога антициклонот ќе се „заглави“, а потоа може да дојде до омега блокирање.
Клучот е во однесувањето на циклоните и антициклоните, кои следат многу конкретни правила во нивните движења.
Имено, циклоните и антициклоните се системи на вртложно движење на воздухот околу оската на низок, односно висок воздушен притисок. Во антициклонот, ветровите се движат во насока на стрелките на часовникот, додека во циклонот се движат во спротивна насока (ова се однесува на северната Земјина хемисфера; на јужната хемисфера „распределбата“ е обратна.
Покрај тоа што се вртложни, циклоните и антициклоните се и мобилни: тие постепено се преместуваат во атмосферата и таму повторно следат одредени правила.
Нивното движење првенствено е контролирано од друг феномен, кој во метеорологијата се нарекува „млазна струја“: станува збор за воздушна струја која се движи релативно стабилно и прилично брзо на големи надморски височини (меѓу 6 и 12 километри) и која делува како „автопат“ за циклони и антициклони, носејќи со себе не само разлики во притисокот, туку и бури и временски промени.
Омега блокирањето најдобро може да се опише како сообраќаен метеж на овој автопат.
„Заглавениот“ антициклон го спречува движењето на циклоните, кои носат бурно време, па на едно место паѓаат огромни количини на врнежи
Имено, иако во умерениот појас движењето на циклоните и антициклоните е од запад кон исток (со релативно мали поместувања кон север и југ), постојат временски ситуации кога нивното движење може да биде блокирано, на пример, поради слабеењето на „млазната струја“.
Кога тоа ќе се случи, во делот каде што „млазната струја“ ослабела, антициклонот, како зона на висок воздушен притисок, зајакнува, но и станува побавен, па дури и стационарен.
Циклоните, како послаби системи, се принудени да се движат околу овој антициклон, или да останат таму каде што се подолго време.
Оттаму и називот блокирање: бидејќи овој развиен антициклон го спречува нормалното движење на циклонот. Ги блокира. А бидејќи понекогаш во овие ситуации антициклонот и два околни циклони се во позиции кои од висина личат на грчката буква омега (Ω), ова блокирање уште се нарекува и омега блокирање.
Струењето на воздухот во системот за блокирање на омега е таков што во средината, каде што се наоѓа антициклонот, доаѓа до доток на топла воздушна маса од југ, што погодува со топло, суво и стабилно време во таа област.
Од друга страна, долните краеви на омега симболот носат нестабилност, посвежо и влажно време. Доколку сте во област со висок притисок, ве очекува сончево и мирно време кое може да трае неколку дена, па дури и недели. Но, доколку сте во област со циклони, можете да очекувате многу дожд и силни ветрови – а тие едноставно нема да исчезнат толку брзо.
Ако оваа ситуација трае неколку дена или дури недели, пределите во областа на антициклонот може да доживеат продолжен топлотен бран или суша (како што беше случајот во Франција), додека останатите области се погодени од дождови, ниски температури и интензивни грмотевици (како што се случи во Грција).
Со нарушување на вообичаениот западен тек за подолги временски периоди, овие настани често се поврзуваат со регионални екстремни временски услови, од топлотни бранови во лето, до исклучително студени зими.
Медитеранскиот циклон не само што беше блокиран – поради високите температури на морето, тој се стекнал и со карактеристики на тропски циклон, т.е. ураган.
Но, блокирањето на омега не секогаш носи екстремни временски услови, а особено не до тој степен што деновиве ги доживеа Грција, каде на одредени места за еден ден паднал повеќе дожд од просекот за една година.
Имено, високата температура на Средоземното Море придонела за дополнително зајакнување на циклонот и развој на вакви силни бури во Грција.
Како последица на тоа, невремето се добило со карактеристики на тропски циклон, т.е. ураган.
Важно е да се спомене дека Медитеранот не е подрачје на урагани. Ураганите, всушност се „ендемски“ феномени во тропскиот појас на Тихиот, Атлантскиот и Индискиот океан, каде огромните водни пространства и високите температури овозможуваат развој на особено силни и разорни бури.
Сепак, иако невремето што го погоди источниот Медитеран минатата недела не беше многу интензивно како што може да бидат тропските циклони, поради екстремно високите температури на Средоземното Море, добила „гориво“ и го попримила истиот образец на развој.
Иако ова не е првпат да се развие бура слична на урагани на Медитеранот, во последните неколку децении се забележани неколку екстремно деструктивни, а неформалниот термин „medicane“, т.е. „медитерански ураган“ (Mediterranean Hurricane) – полека станува популарен во метеорологијата.
Современите истражувања велат дека, поради климатските промени и растот на температурите на Средоземното Море, медитеранските урагани може да станат уште поинтензивни во иднина – но нивната иднина зависи од голем број фактори кои е исклучително тешко да се предвидат.
Меѓутоа, фактот тоа што е тешко да се предвиди еден ураган, не значи дека не можеме да се бориме против нив, туку сосема спротивното – дека мора подобро да се подготвиме во иднина. Медитеранските урагани, т.е. медитеранските „тропски“ циклони станаа реалност за ова поднебје, а навремената подготовка и адаптација на таа реалност во иднина може да ги спаси нашите животи и имот.
