Марс е преполн со траги од некогашни водени површини – исушени речни корита, езерски седименти, слоевити карпи, минерали настанати во вода како што е глината, како и делти и траги од морски брегови. Но, научниците со децении се прашуваат: каде исчезнала целата таа вода кога планетата станала ладна и сува?

Одговор на тоа прашање би можело да даде ново истражување на хрватскиот научник Хрвоје Ткалчиќ, раководител на геофизиката и директор на системот "Warramunga" при Австралискиот национален универзитет, заедно со колеги од Кина и Италија.

Имено, врз основа на податоци од мисијата "InSight" на НАСА, тимот открил дека сеизмичките бранови на Марс значително се забавуваат во слој на длабочина од 5,4 до 8 километри под површината, што укажува на можноста за присуство на течна вода на тие длабочини.

Ладење на Марс и исчезнување на магнетното поле

Марс не бил секогаш ледена пустина. Пред повеќе од три милијарди години низ планетата течеле реки, се формирале долини, езера, па дури и мориња.

Како што внатрешноста на Марс се ладела, исчезнало нејзиното магнетно поле, кое претходно ја штитело атмосферата – слично како Земјиното магнетно поле денес. Без таа заштита, соларниот ветер и космичкото зрачење полека ја разредувале атмосферата, а поголем дел од водата испарила. Дел завршил во вселената, дел се замрзнал на поларните капи, а дел се врзал во минералите на површината.

Недостиг на вода

Но, испарувањето, смрзнувањето и врзувањето за карпи не можат целосно да објаснат каде отишла сета вода што некогаш го покривала Марс. Според пресметки, недостига толку вода што би можела да ја покрие целата површина на планетата со слој длабок од 700 до 900 метри.

Каде исчезнала водата?

Научниците одамна се сомневаат дека дел од таа вода се пробила длабоко во кората. Порано Марс бил изложен на интензивно бомбардирање со метеорити, при што се создале длабоки пукнатини преку кои водата можела да навлезе. Во подлабоките слоеви, каде што температурите се повисоки, водата можела да остане течна, додека поблиску до површината се замрзнала.

Сеизмички мерења

Ткалчиќ и неговиот тим добиле потврда за оваа хипотеза преку податоците од сондата "InSight", која во 2018 година слета на Марс и почна да мери сеизмички бранови.

Анализирајќи ги т.н. „сечни бранови“, научниците идентификувале аномалија – слој на длабочина од 5,4 до 8 км каде што брановите патуваат побавно. Тоа укажува на високопорозна карпа исполнета со течна вода – налик на натопена сунѓереста структура. Слични водоносни слоеви постојат и на Земјата.

„Пресметавме дека овој водоносен слој на Марс би можел да содржи доволно вода за да ја покрие целата планета со океан длабок меѓу 520 и 780 метри – што е неколкупати повеќе вода отколку што има во мразот на Антарктикот“, вели Ткалчиќ.

Овој волумен се совпаѓа со проценките од други студии, според кои исчезнатата вода на Марс би формирала слој од околу 710 до 920 метри ако се земат предвид сите загуби и врзани форми.

Метеорити и „марстреси“

Ткалчиќ вели дека неговиот тим го направил откритието благодарение на два удари на метеорити во 2021 година (S1000a и S1094b) и еден марстрес во 2022 (S1222a).

„Тие удари испратија сеизмички бранови низ кората на Марс, како концентрични кругови по фрлање камен во езеро. Сензитивниот сеизмограф на "InSight" ги регистрираше вибрациите. Користевме високофреквентни сигнали – како прецизен радиоприемник – за да мапираме скриени слоеви во кората. Преку анализа на т.н. функции на приемник, откривме рефлексии и резонанци меѓу слоевите, што ни овозможи да го дефинираме нивниот состав и дебелина. Забавувањето на брановите укажува на водоносен слој полн со течна вода“, објаснува Ткалчиќ.

Зошто е ова важно?

Течната вода е клучна за животот каков што го познаваме. На Земјата, микроорганизми живеат во длабоки, водоносни слоеви. Прашањето се наметнува – дали и на Марс можеби опстанале форми на живот во вакви скриени резервоари?

Ткалчиќ вели дека оваа вода може да биде клучна и за идните човечки мисии на Марс.

„Прочистена, таа вода може да служи за пиење, создавање кислород преку електролиза, но и за производство на гориво – водород и кислород. Секако, дупчење на неколку километри длабочина на друга планета е огромен предизвик“, додава тој.

За споредба, најдлабоката бушотина на Земјата – Колска дупка во Русија – достигна 12,26 километри.

Што следи во истражувањето на Марс?

Сеизмичките податоци од студијата опфаќаат само мал дел од површината на Марс. Потребни се нови мисии со сеизмографи за да се мапираат можни водоносни слоеви низ целата планета.

Ткалчиќ вели дека идни ровери или дупчалки би можеле еден ден да ги достигнат овие резервоари и да ја анализираат нивната хемија во потрага по траги од живот.

„Овие водни зони мора да се заштитат од контаминација со земски микроорганизми, бидејќи би можеле да содржат оригинален, автохтон марсовски живот. Засега, таа скриена вода нè повикува и понатаму да го слушаме сеизмичкото срце на Марс и да ги откриваме тајните на светот што можеби повеќе наликува на Земјата отколку што сме мислеле“, заклучува научникот.