Некогаш најубавиот пароброд на австриската компанија "Österreichischer Lloyd" – елегантен, брз и луксузен – веќе 111 години лежи на дното на Јадранското Море, околу 13 километри од Бриони, спроти Ровињ.
Се вика "SS Baron Gautsch", а историјата го памети како најголемиот патнички брод потопен во Јадранот.
Рута од Трст до Котор
Луксузниот брод бил изграден по нарачка на "Österreichischer Lloyd" од Трст, заедно со сличниот брод "Prinz Hohenlohe", во шкотското бродоградилиште "Gourlay Brothers & Company" во Данди.
Запловил на 16 јуни 1908 година, кога како гориво сè уште се користел јаглен. Во 1911 бродот бил конвертиран на нафтен погон.
За времето, бил многу модерен – со стаклени ѕидови за заштита од ветер, елегантна трпезарија за 96 гости украсена со дабово дрво, греење и ладилници. Сепак, патничките класи биле строго одделени – третата класа немала вистински кабини.
Бродот редовно сообраќал на рутата Трст – Пула – Мали Лошињ – Задар – Сплит – Хвар – Груж – Херцег Нови – Котор, достигнувајќи просечна брзина од 17 јазли (околу 30 км/ч).
Бродот бил долг 85,4 метри, широк 11,64 метри, со капацитет за 300 патници и 64 членови на екипажот.
Колку патници имало?
По почетокот на Првата светска војна, сите трговски бродови на Австроунгарија биле ставени во служба на морнарицата. "Baron Gautsch" станал воен транспорт на 27 јули 1914. Во четири воени патувања пренел 2.855 лица и материјал до Котор.
На 11 август 1914 завршил со воената служба и бил вратен на компанијата "Lloyd".
На последното патување превезувал дипломати, државни службеници и цивили. Бидејќи се дозволувало влегување и без билет, точниот број патници не е утврден. Се знае дека имало 64 членови на екипажот, и веројатно над 300 патници – меѓу нив околу 100 деца.
Пловел премногу блиску до брегот
На 12 август 1914, бродот испловил од Котор кон Трст. Поради задоцнување од еден час, прескокнал пристанување во Пула и екипажот брзал за да избегне казна.
Капетанот Паоло Винтер (43), се повлекол од командното место на ручек и го оставил прво на офицерот Џузепе Лупис, кој подоцна му ја препуштил командата на вториот офицер Џузепе Тенце.
Истовремено, австроунгарскиот брод "Basilisk" поставувал минско поле. Во истрагата по несреќата, Винтер и Лупис изјавиле дека не виделе предупредувачки сигнали и не издале наредба за промена на курсот, поради што бродот пловел опасно блиску до брегот.
Паника на палубата
На ведар и сончев ден, околу 14:45 часот, "Baron Gautsch" удрил со левата страна во мина – 13 км од Бриони. Експлозијата го скинала трупот кај котларницата, а вода брзо навлегла во бродот. Прво настрадале членови на екипажот изгорени од пареа.
Настанала паника. Патниците се обидувале да стигнат до чамците за спасување, но тие биле преполни или заглавени. Многумина скокнале во море, каде што ги дочекала густа нафта од резервоарите, која им го отежнувала дишењето и го иритирала телото.
Иако бродот имал осум чамци со по 30 места и 166 појаси, преживеаните тврделе дека опремата била недоволна и дека дел од екипажот се спасувал себеси наместо патниците.
"Baron Gautsch" потонал за само 5 – 7 минути. Блиските разурнувачи "Csepel", "Triglav" и "Balaton" спасиле 159 лица. Загинале најмалку 127 луѓе – главно жени, деца и членови на екипажот.
Капетанот Винтер и првиот офицер Лупис биле ставени во домашен притвор. На воен суд биле прогласени за виновни, но во 1920-тите работеле како капетани во италијанската компанија "Lloyd Adriatico". Деталите од судењето не биле објавени поради воената цензура.
"Baron Gautsch" денес – заштитен споменик
Првата потрага по остатоците започнала неколку дена по несреќата – и завршила трагично за еден нуркач. Дури во 1958, Либеро Џурасини и Џакомо Стоко ја откриле.
Бидејќи Бриони станале резиденција на Јосип Броз Тито, нуркањето таму било забрането децении. Обидот за вадење на бродот во 1968 останал неостварен.
Денес, останките се под заштита на Министерството за култура на Хрватска и прогласени за културно наследство. Нуркањето е дозволено само со овластени професионалци и по плаќање такса.
До локацијата каде лежи "Baron Gautsch" нуркале илјадници луѓе – повеќе отколку на кое било друго место во Јадранот. Се смета за едно од најфасцинантните нуркачки дестинации во Европа.